W młodości zamarzyłam, żeby studiować za granicą, poznać to, co jest poza moim horyzontem. Podobne pragnienie miały też moje przyjaciółki. Część z nas wyjechała na studia za granicę. Po studiach w Szwecji i Południowej Afryce, skorzystałam z możliwości praktyk zagranicznych w Armenii, wizyt studyjnych w USA, szkoleń międzynarodowych oraz pracy za granicą. W między czasie będąc w domu podczas ‘jednego z moich przystanków’, spotkałam się z moimi przyjaciółkami. Podczas rozmowy w kuchni mojej przyjaciółki zobaczyłyśmy, że w naszej gminie nie ma oferty spotkań, zajęć dla młodych kobiet. To był rok 2009. Razem z Magdą, zaczęłyśmy działania w naszej wiosce od projektu dla młodzieży „Krok naprzód”. Wróciłam wtedy z dziewięciomiesięcznego pobytu w Armenii, gdzie realizowałam projekty dla młodzieży i studentów w Erywaniu. Czułam w sercu, że mam zrobić ten projekt tutaj. Były to warsztaty pozalekcyjne w szkole w Maniowach, w której kiedyś się uczyłam.
Byłyśmy pełne entuzjazmu i poczucia, że się da, na szczęście trafiłyśmy na Pana Dyrektora Mikołaja Urbaniaka, który otworzył nam drzwi szkoły i dał przestrzeń oraz obdarzył nas zaufaniem. W międzyczasie myślałyśmy dużo o tym, co możemy zrobić dla nas, młodych kobiet na wsi? Wtedy, po raz pierwszy w życiu i bez żadnego doświadczenia napisałyśmy nasz pierwszy projekt. I od tego się wszystko zaczęło….
Miałyśmy na uwadze swój cel – chciałyśmy stworzyć ciekawą ofertę kulturalną dla kobiet z wszystkich pokoleń w naszej gminie. Urząd Gminy nam pomógł i był dla nas organizacją „parasolową”, dzięki czemu jako grupa nieformalna mogłyśmy realizować projekt „Kobieta Kreatywność Kultura” w malutkiej wiosce w Mizernej. To były weekendowe warsztaty dla kobiet – rękodzieło, gotowanie, robienie biżuterii, wiejskie kino, aerobik, pierwsza pomoc. Były też zajęcia z robienia makijażu, spotkania z psychologiem. Na dzień kobiet zorganizowałyśmy np. wyjazd do lokalnego spa na który zaprosiłyśmy nasze mamy i babcie, ale również Panie z KGW, koleżanki.
Dałyśmy sobie przyzwolenie, by zrobić coś dla siebie a inne panie, patrząc na nas, też zaczęły to robić. To był zresztą czas, kiedy kobiety zaczęły wychodzić z domu i robić coś tylko dla siebie. Ukoronowaniem projektu była wystawa – znajomy fotograf zrobił piękne zdjęcia kobiet. Jednym z działań jakie zrealizowałyśmy była sesja fotograficzna naszych kobiet z naszej gminy i wystawa. Wymagało to od wszystkich Pań ogromnej odwagi, bo wystawa była pokazana w Urzędzie Gminy Czorsztyn. To wywołało poruszenie, ale dało impuls do innych działań dla kobiet.
Początkowo nie planowałyśmy zakładać stowarzyszenia, ale w pewnym momencie „wszystkie znaki” potwierdzały, że to jest kolejny krok. Zaczęłyśmy przygotowania i przez pół roku szukałyśmy w naszym otoczeniu osób, które są takimi lokalnymi perełkami. Jak się okazało, to byli nasi nauczyciele, rówieśnicy, znajomi. Tak powstało Stowarzyszenie Sprężyna – Centrum Edukacji Nieformalnej w grudniu 2011 r. Sprężyna, bo chciałyśmy stworzyć coś, co będzie rezonować, będzie elastyczne na potrzeby społeczności lokalnej. Zaczynałyśmy od akcji społecznych „Rodzinne granie w śmieciobranie”. W 2010-2012 roku świadomość ekologiczna w naszym regionie zaczynała się budzić, gminy zaczęły segregować śmieci, trzeba było nauczyć tego młodych mieszkańców. Organizowaliśmy zawody w zbieraniu śmieci, warsztaty edukacyjne i pikniki, był to ogromny zryw wolontariuszy z naszej gminy. Bardzo pomogli nam tutaj nauczyciele działający w Sprężynie, znajomi, gmina, Zespół Elektrowni Wodnych w Niedzicy. Potem robiłyśmy warsztaty wakacyjne i zajęcia dla dzieci rozwijające ich umiejętności i pogłębiające pasję, takie uczenie przez zabawę.
W międzyczasie zmieniły się potrzeby w naszym lokalnym społeczeństwie. Na przestrzeni 13 lat, w życiu osób które tworzą Sprężynę, też zaszły zmiany. Bez względu na działania jakie reagowaliśmy, zawsze najważniejsze były dla nas relacje. Myślę, że to sprawiło, że nie tylko dalej istniejemy jako stowarzyszenie, ale się rozwijamy. W 2019 r. z ramienia Sprężyny powstało polsko-słowackie Ekomuzeum Dziedziny Dunajca. Ekomuzeum to zbiór 38 miejsc, które pozwalają odkryć piękno przyrody i krajobrazu, oraz zrozumieć historię Pienin, Spisza i Podhala. Dzięki nim można doświadczyć dziedzictwa kulturalnego i kulinarnego regionu i spotkać pełnych pasji ludzi. Historia powstania ekomuzuem, jest związana z moją 2 letnią pracą dla Gminy Łapsze Niżne, w trakcie której jednym z moich zadań była inwentaryzacja bazy okołoturystycznej w gminie. Podczas tej pracy poznałam wiele osób z trzech sektorów, którzy mieli potrzebę zbudowania zintegrowanej współpracy w regionie.
Uważam, że w działaniach dla społeczności lokalnej wszystko zaczyna się od spotkania z drugim człowiekiem.
W 2017 r. uczestniczyłam w szkoleniu, organizowanym przez Fundację Miejsc i Ludzi Aktywnych z Krakowa, gdzie po raz pierwszy spotkałam się z koncepcją ekomuzuem. Szkolenie prowadziły dwie wspaniałe specjalistki: Barbara Kazior i Olga Gałek.
Przełomowym momentem w podjęciu decyzji o pracy nad założeniem naszego ekomuzuem, była wizyta studyjna w Ekomuzeum Dolinie Karpia, która dodała nam skrzydeł, bo zrozumieliśmy tam, czym może być współpraca w lokalnym środowisku i że mamy u siebie wszelkie warunki, by stworzyć wyjątkową ofertę edukacyjno-turystyczną zarówno dla turystów, jak i swoich mieszkańców. Tak 15 marca 2019 roku powstało Ekomuzeum Dziedziny Dunajca.
Jest to niezwykła oddolna współpraca z ludźmi z trzech regionów: Pienin, Spisza i Podhala z kilku powodów. Oczywiście nie jest idealne, ale to dobrze, bo cały czas zmieniamy się i wzrastamy razem z nim. Ekomuzeum buduje mosty między trzema regionami – Pieninami, Spiszem i Podhalem. 38 obiektów działa na terenie 5 gmin, w tym w jednej gminie słowackiej, więc jesteśmy transgranicznym, polsko-słowackim Ekomuzeum Dziedziny Dunajca. Niezwykłe jest to, że ludzie z tak różnych regionów, którzy od wielu lat pracują w branży turystycznej, uznali, że są gotowi na zbudowanie wspólnej oferty.
Teren Pienin, Spisza i Podhala jest bardzo duży a my jesteśmy pierwszą taką inicjatywą, która powstała oddolnie i działa z sukcesem już 5 lat. Dodam, że bez dużego wsparcia wójta gminy Łapsze Niżne Pana Jakuba Jamroza to by się nie udało. To było jego marzeniem, by taka sieć współpracy powstała. Dla mnie to był proces dorastania do wzięcia na siebie dużej odpowiedzialności zarządzania całą współpracą z tak dużą ilością osób i instytucji. Dodatkowo w ramach działań ekomuzuem, zajmuję się tworzeniem koncepcji rozwoju ekomuzuem, wyznaczeniem celów, realizacją działań, pisaniem projektów i pozyskiwaniem środków, oraz ich rozliczaniem. Przede wszystkim jednak dbam, żebyśmy się od siebie cały czas uczyli i lepiej poznawali swoją różnorodność.
Nasze działania są wspierane przez różne organizacje i instytucje, m.in. Narodowy Instytut Wolności, Narodowe Centrum Kultury, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, itp. To dzięki dotacjom powstawały pierwsze tablice, ulotki, mogliśmy organizować wyjazdy studyjne, a od dwóch lat organizujemy Festiwal Trzech Regionów: Pienin, Spisza i Podhala w Ekomuzeum Dziedziny Dunajca.
Fundamentem Ekomuzeum są przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, koła gospodyń wiejskich, ale także jednostki samorządowe, choćby gminne ośrodki kultury. Mam przywilej być częścią tej realnej współpracy trójsektorowej i rozwijać ją, co nie jest tylko hasłem na papierze.
Konsekwentnie realizujemy cele Ekomuzeum, co widać w coraz bogatszej ofercie turystyczno-edukacyjnej. Mają na to wpływ spotkania między członkami i partnerami w ekomuzuem, gdzie dzielimy się na koniec sezonu turystycznego potrzebami, jakie przekazali nam turyści. Dodatkowo, uczymy się od siebie i poznajemy swoją różnorodność kulturową. Mieliśmy spotkania poświęcone naszej historii, strojom regionalnym, kuchni, tradycjom, które były cennym czasem wspólnej integracji wewnątrz ekomuzeum. Największą siłą Ekomuzeum jest to, że dzięki niemu ludzie, którzy mieszkają obok siebie mają możliwość poznać się, polubić i ze sobą współpracować. To się sprawdziło w pandemii, kiedy wiele obiektów walczyło o przetrwanie. Nawzajem polecaliśmy turystom, którzy nas odwiedzali swoje oferty w ekomuzeum bez żadnej rywalizacji.
Dla mnie największą motywacją do tej trudnej i często wymagającej pracy, jest to, że Ekomuzeum jest żywe a jego największą wartością są ludzie, którzy chcą podejmują wysiłek by się poznać, polubić i razem stworzyć coś większego, co dzięki nam sprawi, że osoby przyjezdne poznają piękno naszych trzech regionów. W naszym gronie mamy obiekty, które startowały z niewielką ofertą, ale dzięki wzajemnym odwiedzinom jedni drugich inspirowali do zmian. Ktoś oprócz noclegów oferuje warsztaty, ktoś inny przygotowuje przetwory. To dodatkowe wsparcie, które ludzie mogą sobie dawać nawzajem.
Lista działań Ekomuzeum Dziedziny Dunajca cały czas rośnie. Naszą wielką wartością są dzieci i młode pokolenie. To z myślą o nich przygotowaliśmy przewodnik „Podróż po Ekomuzeum Dziedziny Dunajca. Przewodnik dla dzieci i młodzieży po Spiszu, Pieninach i Podhalu”, grę edukacyjną „Zagraj w Dziedzictwo Ekomuzuem Dziedziny Dunajca”, ofertę gotowych wycieczek jednodniowych po Pieninach, Spiszu i Podhalu, tak by dzieci mogły poznawać swoją lokalną kulturę w sposób niskobudżetowy. Coraz więcej osób dowiaduje się o nas dzięki materiałom promocyjnym i stronie internetowej.
Był czas, kiedy wiele rzeczy robiliśmy dla turystów i przyjezdnych. Teraz chcemy skupić się na lokalnych mieszkańcach naszych 3 regionów, wierząc, że będą naszymi najlepszymi ambasadorami. W ub. roku z myślą o nich zorganizowaliśmy I Festiwal Trzech Regionów. Odbył się w Niedzicy, na symbolicznym styku trzech regionów a zaangażowali się w to ludzie z obiektów zrzeszonych w Ekomuzeum. Bawiło się ponad 700 osób z całego regionu. Był pokaz regionalnej mody, występ męskiego chóru flisackiego, występy kabaretowe KGW, tańce i zabawy spiskie. To byli nasi lokalni artyści, ale nie każdy widział ich na żywo w jednym miejscu wcześniej. Była to także okazja do informowania o Ekomuzeum. Dla dzieci i młodzieży powstała specjalna wioska edukacyjna z warsztatami. W tym roku festiwal odbędzie się po raz drugi, tym razem po drugiej stronie jeziora, w gminie Czorsztyn. Przygotowania są już rozpoczęte, festiwal zaplanowany jest na 1 września, na zakończenie wakacji.
Na początek sezonu turystycznego natomiast przygotowujemy nową akcję informacyjną o ciekawych, nieoczywistych atrakcjach na naszym terenie. Jesteśmy w trakcie montowania specjalnych ławek z wieloformatowymi ramami do robienia zdjęć, na których będą zamieszczone strzałki, gdzie turyści znajdą informacje o miejscach mniej znanych a równie ciekawych. Szacujemy, że dotrzemy z tą ofertą do ok. miliona osób w tym roku. W ślad za tym pójdzie 10 nowych ofert jednodniowych wycieczek specjalnie zaprojektowane dla różnych grup wiekowych.
Dla mnie stowarzyszenie to praca po godzinach, albo poza sezonem turystycznym, bo na co dzień prowadzę wypożyczalnię rowerów i nart biegowych. To wymagająca praca, która uczy mnie szukania równowagi między życiem prywatnym a zawodowym. Mam świadomość, że realizuję swoje marzenie, jakim jest budowanie mostów współpracy i relacji nad Jeziorem Czorsztyńskim. Największą siłą tej współpracy są kobiety, które bardzo się angażują i są niesamowitymi działaczkami z pasją i energią zarówno w Sprężynie jaki i w ekomuzeum. Mamy też wsparcie wielu mężczyzn, którzy są po obydwu stronach jeziora. Tworzymy nową rzeczywistość opartą na współpracy i działaniach w które wierzymy.
Natalia Niemiec
Ekomuzeum Dziedziny Dunajca to sieć miejsc i obiektów prezentujących „żywe” dziedzictwo przyrodnicze, historyczne i kulturowe, tworzących ofertę, która pozwala w wyjątkowy sposób zobaczyć, poznać i doświadczyć różnych wartości regionu.
Kontakt: www.ekomuzeumdziedzinydunajca.pl
FB: DziedzinyDunajca
Biuro Ekomuzeum: Stowarzyszenie Sprężyna – Centrum Edukacji Nieformalnej
Email: ngo.spring@gmail.com
