W kwietniu oraz na przełomie kwietnia i maja 1985 roku nastąpiło ukształtowanie się polityczno-społecznej inicjatywy, działającej w opozycji wobec władz komunistycznych. Większość uczestników Ruchu „Wolność i Pokój” stanowili przedstawiciele ówczesnych środowisk młodzieżowych i studenci.
Inspiracją do założenia ruchu były m.in. orędzia pokojowe św. Jana Pawła II, które wprost przełożyły się na fundamenty działalności ruchu, związane z propagowaniem idei pokoju i wysiłkami na rzecz przywracania szeroko rozumianej wolności, zarówno w wymiarze osobistym, obywatelskim oraz państwowym. Jednym z bezpośrednich impulsów do założenia ruchu stały się działania w obronie szczecińskiego działacza Niezależnego Zrzeszenia Studentów Marka Adamkiewicza, który za odmowę złożenia przysięgi wojskowej został skazany i uwięziony.
Deklaracja założycielska ruchu została publicznie ogłoszona w kościele pw. św. Stanisława w Krakowie 14 kwietnia 1985 roku. Na początku maja do działaczy z Krakowa, dołączyła liczna grupa z Warszawy. Następnie do inicjatywy przyłączali się aktywiści z innych miast. W drugiej połowie listopada 1985 roku została przyjęta przez ruch ostateczna deklaracja ideowa.
